నివృత్తి ధర్మాన్ని ఎలా సాధించాలి?

‘‘ధరతీతి ధర్మః’’, ధారణాత్‌ ధర్మః ఇత్యాహుః’’- అంటే ప్రపంచాన్ని ధరించేది (రక్షించేది) ధర్మం. వేదాలు ఈ ధర్మాన్ని నిర్ధేశించాయి. మన ప్రపంచంలో రకరకాల ధర్మాలు ఉన్నప్పుడు- వేదాలు నిర్దేశించిన ధర్మాన్ని మాత్రమే ఎందుకు పాటించాలనే అనుమానం కలగటం సహజం. మన సంప్రదాయం ప్రకారం- వేదాలు అపౌరుషేయాలు. అంటే మానవ కల్పితాలు కావు. అవి జ్ఞాన సాగరాలు. వాటిలో ఈ ప్రపంచంలోని జీవ రాశులకు కావల్సినవన్నీ ఉన్నాయి. అలాంటి వేదాలు ధర్మాన్ని- ప్రవృత్తి, నివృత్తి అని నిర్వచించాయి. ‘‘ద్వివిధోహి వేదోక్తో ధర్మః ప్రవృత్తిలక్షణో నివృత్తి లక్షణశ్చ జగతః స్థితికారణమ్‌’’ అని శ్రీశంకరులు గీతాభాష్యంలో ప్రవచిస్తారు. దీని ప్రకారం చూస్తే- ప్రవృత్తి ధర్మం అంటే ముందుకు పోవటం. నివృత్తి ధర్మం అంటే వెనకకు సవరించుకోవటం. ఈ రెండు ధర్మాలు ప్రపంచంలోని అన్ని ప్రాణులకు సహజమైనవి.

రెండు ముఖ్యమే..
ఈ ప్రకృతిలో ఈ రెండు ధర్మాలు ముఖ్యమైనవే. దీనికి సంబంధించి రెండు ముఖ్యమైన ఉదాహరణలను గమనిద్దాం. ఒక శిశువు జన్మించాడనుకుందాం. అతను పెరిగి, పెద్దవాడవుతాడు. విద్యాపారంగతుడవుతాడు. ఉద్యోగం చేసి ధనం సంపాదిస్తాడు. గృహస్తు అవుతాడు. పిల్లలు పుడతారు. అలా వంశం వృద్ధి అవుతుంది. ఇదంతా ప్రవృత్తి. వృద్ధాప్యం వచ్చిన తర్వాత అతని ఎదుగుదల ఆగిపోతుంది. అతను నెమ్మదిగా కుంచించుకుపోతూ ఉంటాడు. ఇది నివృత్తి. మొక్కలలో కూడా మనం ఇలాంటి ఉదాహరణలను గమనించవచ్చు. ఈ ఉదాహరణలో మనం మొదటి ప్రవృత్తి, ఆ తర్వాత నివృత్తిలను గమనించవచ్చు. ఇవి ఒక దానిని విడిచి మరొకటి ఉండవు. ప్రవృత్తి ప్రేమ ప్రధానమై అభ్యుదయానికి దారి చూపితే- నివృత్తి శ్రేయస్సు ప్రధానమై ముక్తికి మార్గం చూపిస్తుంది.

మనసు ధర్మాలు..
మన మనసుకు కూడా ఈ రెండు ధర్మాలు వర్తిస్తాయి. జీవితంలో ముందుకు సాగిపోవటం ప్రవృత్తి. అవరోధాలు ఎదురయినప్పుడు కొద్దిగా వెనక్కి తగ్గటం, మనను మనం రక్షించుకోవటం నివృత్తి. మనసుకు సంబంధించిన ప్రవృత్తి, నివృత్తులు చాలా కీలకమైనవి. మెలుకువలో ప్రవృత్తిలో ఉన్న మనసు, ఇంద్రియాలు- నిద్రించే ముందు నివృత్తిలోకి చేరతాయి. ముందుగా కర్మేంద్రియాలు, ఆ తర్వాత జ్ఞానేంద్రియాలు, మనసు ఇలా వివిధ విషయాల నుంచి వెనుదిరిగి ఆత్మలో కరిగిపోతాయి. ఆ తర్వాత మెలుకువలో మళ్లీ ప్రవృత్తిలోకి వస్తాయి. అయితే ఇక్కడ ఒక విషయాన్ని చెప్పుకోవాలి. నివృత్తితో పాటుగా ధర్మాన్ని కూడా అలవరుచుకున్నప్పుడు మాత్రమే నిజమైన ఫలితం లభిస్తుంది. అంటే- కేవలం నిద్రపోవటం వల్ల నివృత్తి అయితే చాలదు. జ్ఞానం కూడా ఉండాలి. అప్పుడే మోక్షం లభిస్తుంది.

ధీరులెవ్వరు..
నివృత్తి ధర్మాన్ని ఎలా సాధించాలి? అనే ప్రశ్నకు శాస్త్రాలలో సమాధానముంది. నివృత్తి ధర్మాన్ని చేరుకోవటానికి మొదటి మెట్టు ఇంద్రియ స్వేచ్ఛను అరికట్టడం. ఆ తర్వాత వివిధ విషయాలలో ఉన్న దుఃఖాన్ని గుర్తిస్తూ.. వాటిని వివేకంతో విశ్లేషిస్తూ, అనవసరమైన వాటిని వదిలేయాలి. అప్పుడే మనసు నివృత్తి చెంది ఆత్మను తెలుసుకోగలుగుతుంది. ఇలాంటి మార్గం కేవలం సద్గురువుల వల్ల మాత్రమే సాధ్యమవుతుంది. సద్గురువుల సాంగత్యం వల్ల ప్రవృత్తి, నివృత్తిల ధర్మ సూక్ష్మాలను గ్రహించే జ్ఞానం లభిస్తుంది. ఈ జ్ఞాన సాధన వల్లే మోక్షం లభిస్తుంది.